Zen is in de laatste jaren een beetje een modewoord geworden. Het wordt te pas en te onpas gebruikt wanneer iemand wil aangeven dat hij echt helemaal ontspannen is. Maar waar komt zen vandaan?
In dit artikel neem ik je mee in de fascinerende geschiedenis van zen boeddhisme. Ook bekijken we waar het woord zen vandaan komt en hoe het de huidige betekenis van vredig en ontspannen heeft gekregen. Daarnaast kijken we natuurlijk ook waar je jouw eigen staat van verlichting en sereniteit vandaan kunt halen.
Tot slot ontdek je waarom het zo’n belangrijk concept is voor de westerse maatschappij, maar ook waarom het juist in die maatschappij zo moeilijk is om het te vinden en spiritueel te ontwaken.
Waar komt het woord “zen” vandaan?
Het woord “zen” komt waarschijnlijk van de manier waarop het Chinese woord Ch’an in Japan wordt uitgesproken.
Ch’an is dan weer de Chinese uitspraak van het Sanskriet “Dyana”, dat vrij vertaald zoveel betekent als meditatie.
Ook in de oorsprong waar het woord zen vandaan komt ligt dus al de betekenis van een staat van ontspanning en meditatie. Maar hoe kwam het via China en uiteindelijk Japan bij ons terecht? En welk gedachtegoed ligt er aan zen ten grondslag?
Zen boeddhisme
Het concept is ontstaan als stroming binnen het boeddhisme. Zen boeddhisme wordt getypeerd als een mengvorm van het Indiase Mahayana boeddhisme en taoïsme.
Deze stroming van het boeddhisme vond zijn oorsprong in China, verspreidde zich naar Korea en Japan en werd vanaf het midden van de 20e eeuw ook in het westen steeds populairder.
Waar kwam zen boeddhisme vandaan (en hoe kwam het bij ons terecht)?
Naar verluidt was het een Indiase monnik – Bodhidarma – die het zen boeddhisme in de 6e eeuw naar China bracht. Zoals hierboven beschreven raakte het daar bekend als Ch’an.
Niet veel later brak de gouden tijd voor zen aan, in het begin van de 7e eeuw. Uit deze tijd komen de meeste van de verlichte geesten die nu nog worden gezien als de grootste zen meesters.
Die gouden tijd eindigde halverwege de 9e eeuw, toen het boeddhisme in China werd afgeschaft en vervolgd. Zen overleefde deze vervolgingen, maar heeft in China nooit meer de omvang van de gouden periode behaald.
Zen kwam in de 7e eeuw naar Korea en naar Japan in de 12e eeuw. Het sijpelde al snel door naar het westen, maar het was de Japanse wetenschapper Daisetz Teitaro Suzuki die het in de 20e eeuw echt wist te populariseren.
Wat is de essentie van “zen zijn”?
Zen draait om het (proberen te) begrijpen van de betekenis van het leven. Zonder je daarbij te laten afleiden door taal, of logisch nadenken.
Als dat een beetje vaag klinkt, dan ben je niet de enige die er zo over denkt.
Een van de grootste experts op het gebied van boeddhistische geschiedenis schreef er ooit over:
Zen is a subject extremely easy to misunderstand
Christmas Humphreys
Zen is geen concept dat in woorden kan worden gevat; het is iets dat iemand doet. Daarin zien we iets terug van die invloed van het taoïsme, waarin wordt gesteld dat de Tao die kan worden gekend of benoemd, niet de ware Tao is.
Toch denk ik dat het nuttig kan zijn om te proberen een beter begrip te krijgen van waar zen vandaan komt en wat het inhoudt om zen te zijn. Juist omdat het zo’n andere manier van denken is dan wij gewend zijn. In onze wetenschappelijke maatschappij waarin alles verklaard en uitgelegd moet kunnen worden.
De zoektocht naar ware verlichting. Echte rust komt vanbinnen
De essentie van zen boeddhisme is dat alle levende wezens Boeddha zijn en dat ze die waarheid alleen maar in zichzelf hoeven te vinden. Met andere woorden: de basis voor verlichting, evenwicht en “zen zijn” ligt in jezelf en is niet iets dat je buiten jezelf moet zoeken.
Alle wezens zijn van nature Boeddha’s, zoals al het ijs van nature water is. Zonder water is er geen ijs. Zonder levende wezens zijn er geen Boeddha’s.
Hakuin Ekaku
Zen stuurt ons dus naar binnen – in onszelf – om verlichting te vinden. Het antwoord op de vraag waar zen vandaan komt is dus: vanuit jezelf! De antwoorden vind je op dezelfde plaats als waar de vraag zich heeft gevormd.
Dat is dan ook waarom zen niet iets is dat je kunt vinden, bereiken of begrijpen door rationeel denken, heilige teksten te lezen of rituelen uit te voeren.
De eerste stap voor het vinden van de verlichting waar zen vandaan komt, is te leren je geest en gedachten te controleren. Dat bereiken we door meditatie en andere technieken die je helpen rationeel denken los te laten en niet gevangen te worden in een web van woorden.
Zen voor westerlingen
Misschien heb je nu een beeld van waarom het voor de meeste westerlingen zo moeilijk is om de ware staat van zen te vinden.
Van jongs af aan hebben we geleerd dat rationeel denken de manier is om vooruit te komen in het leven en je problemen op te lossen. En dan moet je dat denken opeens loslaten!
De onderstaande video is voor mij een eye-opener geweest op het begrijpen van dit concept. Hij laat zien hoe we in feite verslaafd zijn geraakt aan denken. En hoe gevaarlijk en hardnekkig die verslaving is, maar hoe belangrijk het ook is om hem kwijt te raken.
Zen is er juist op gericht om de rationele, intellectuele geest uit deze mentale lus van maar voortdenderende gedachten te halen. Het doel hiervan is het creëren van meer bewustzijn – zowel voor het hier en nu als voor het zelf – en het vinden van de eigen boeddha-staat.
Daar kunnen bijvoorbeeld talismans of edelstenen met een speciale betekenis voor veel mensen een waardevol “anker” bij bieden, om je te helpen om te aarden en focussen.
Modetaal voor relaxed en ontspannen
Juist doordat het voor ons zo moeilijk is om het echt te begrijpen, had zen de potentie om uit te groeien tot een modewoord voor relaxed en ontspannen.
De immense populariteit van bijvoorbeeld yoga, mindfulness en vergelijkbare spirituele stromingen weerspiegelt het verlangen naar de rust en verlichting die zen te bieden heeft.
Zoals we hebben gezien is dat voor westerlingen moeilijk te bereiken, omdat het een compleet andere benadering vraagt dan we gewend zijn. De overprikkeling en het overdenken waar we dagelijks mee te maken hebben, vraagt om een andere aanpak. Onze geest schreeuwt om de rust die verlichting en het bereiken van zen te bieden hebben. Het is een lange zoektocht, maar het kon wel eens een van de belangrijkste reizen van je leven zijn.
