Op 5 juni is het in Nederland de Dag van het Kasteel. De ideale gelegenheid om de mooiste kastelen in Nederland een bezoekje te brengen. Eigenaren laten voor één dag de loopbrug neer, en vertellen bezoekers over de rijke historie van hun eigendom.

Maar waarom zou je het bij het mooiste kasteel van Nederland houden, als je ook naar de grootste kunt? Het uniekste? Of het griezeligste?

Ieder kasteel heeft weer iets anders te bieden.

Gelukkig zijn veel van de kastelen in dit lijstje ook op andere dagen te bezichtigen. Je kunt dus het hele jaar door op locatie de rijke historie van deze plekken opsnuiven.

Kastelen in Nederland en hun verhalen

Kastelen zijn altijd een bron van inspiratie geweest voor fantasy boeken en verhalen, die vaak in een middeleeuwse setting spelen. Zwaarden, magie en trotse heren in hun torenkamers: die zijn nu eenmaal een stuk beter op hun plek in een kasteel dan in een kantoortoren in Amsterdam zuid.

Maar ook in de geschiedenis van de kastelen in Nederland ligt een schat aan inspiratie. Als de muren van zulke oude gebouwen toch eens konden praten, zouden ze ons de oren van het hoofd kunnen lullen. Vandaar dit lijstje Nederlandse kastelen met de beste verhalen.

Met dank aan Raym’s Fotosite voor de prachtige kastelenfoto’s! Neem zeker eens een kijkje op zijn site. Bomvol inspirerende foto’s van talloze andere kastelen en Urban Exploring.

Muiderslot – Het literaire kasteel

Het Muiderslot ligt – niet geheel verrassend – in het Noord-Hollandse Muiden. Het werd gebouwd rond 1285, ter bescherming van de rivier de Vecht en het bisdom Utrecht. In 1296 werd het verwoest, om in 1370 herbouwd te worden. Sinds 1878 is het een Rijksmuseum. Bezoekers kunnen er nu de sfeer van de Hollandse Gouden Eeuw proeven, na restauraties van de kamers en tuin.

Muiderslot vanuit de lucht gezien

Het kasteel heeft een literaire geschiedenis: P.C. Hooft woonde er tussen 1610 en 1647. In deze tijd organiseerde hij naar verluidt de Muiderkring: een groep van letterkundigen en geleerden die op het Muiderslot bij elkaar kwamen voor muzikale en literaire avonden. Of deze kring ooit echt bestaan heeft, is niet helemaal zeker. Wel is duidelijk dat Hooft, die zich in het Muiderslot eenzamer voelde dan in Amsterdam, geregeld intellectuele bezoekers over de vloer kreeg.

Kasteel Almere – Het bijna kasteel

Ik hoor degenen die dit kasteel kennen denken: wat doet deze er in hemelsnaam tussen? Groot gelijk, want het is eigenlijk een beetje het kneusje van de Nederlandse kastelen. Het is ook het jongste kasteel in deze lijst. De bedoeling was dat het zou worden gebruikt als evenementenlocatie, maar dat is er nooit van gekomen. De aanbouw begon in 2000, maar werd in 2002 stilgelegd. Daarmee werd Kasteel Almere in recordtijd van kasteel tot ruïne.

Kasteel Almere werd nooit meer dan de modernste ruïne van Nederland

Als kind heb ik een tijdje in Almere gewoond. Regelmatig reden we langs het kasteel in wording. Het had iets bijzonders, om in deze tijd nog getuige te kunnen zijn van het verrijzen van zo’n magnifiek gebouw.

Later, toen ik ontdekte dat de ruïne nooit een kasteel zou worden, kreeg het natuurlijk een heel andere bijsmaak. Het bijzondere werd iets treurigs: dat half afgebouwde kasteel middenin een weiland langs de snelweg. Het wegdromen bij een kasteel in aanbouw werd een fantaseren over wat je met zo’n toffe ruïne zou kunnen doen. Het was dat mijn spaarrekening het niet toeliet, toen het te koop werd aangeboden. 

Paleis op de Dam – Kasteel dat een stadhuis was

Officieel het “Koninklijk Paleis Amsterdam”. Momenteel wordt het gebruikt als ontvangstlocatie door het Koninklijk Huis. Daarnaast zijn er tentoonstelling, en is het zoveel mogelijk opengesteld voor bezoekers.

Het werd tussen 1648 en 1665 gebouwd. Oorspronkelijk als het nieuwe stadhuis van Amsterdam, dat in die tijd hard bezig was één van de grootmachten van de wereld te worden. Vanaf 1808 deed het voor het eerst dienst al paleis, toen het aan Lodewijk Napoleon – de jongere broer van Napoleon Bonaparte – werd geschonken. In 1815, na de Slag bij Waterloo, werd het Paleis op de Dam het Koninklijk Paleis van het Nederlandse koningshuis.

Een rondleiding door het paleis, is een kijkje nemen in die rijke historie van de machtigste jaren van Amsterdam. In de hal waar werd rechtgesproken kun je je voorstellen hoe het geweest moet zijn om daar als misdadiger te staan, met de jury die vanuit de hoogte op je neerkijkt. Overal omringd door het meesterschap van de beste Nederlandse architecten,
schilders en beeldhouwers. De beelden van Griekse en Romeinse goden lijken een toneel voor een boek van Rick Riordan.

Maar het beeld dat mij altijd het meest geboeid heeft, is er eentje aan de buitenkant. Loop vanaf de Dam om het Paleis heen en steek de straat over. Vanaf daar heb je een prachtig uitzicht op de wachter van het gebouw. Bovenop de achtergevel prijkt Atlas, de Griekse God die de wereld op zijn schouders draagt.

Kasteel Valkenburg – Uniek kasteel in Nederland

Van het kasteel in het Zuid-Limburgse Valkenburg is eigenlijk weinig meer over dan een ruïne. Het is een voor Nederland heel bijzonder vesting. Het is namelijk een zogenaamde hoogteburcht, en daar hebben we er niet zoveel van in ons platte landje. De eerste funderingen van het kasteel dateren waarschijnlijk al uit het jaar 1075. Toch ligt het interessantste gedeelte van deze burcht onder de grond.

Het kasteel staat via een aantal tunnels in directe verbinding met de Fluweelengrot, als een vluchtroute in tijden van nood. Deze gangen zijn waarschijnlijk ontstaan in dezelfde tijd als de eerste versie van het kasteel: in de 11e en 12e eeuw. Zogenaamde blokbrekers gingen gewapend met handzagen de diepte in om blokken mergel te delven die werden gebruikt als bouwstenen. Door deze mergelwinning ontstond een uitgebreid labyrinth van gangenstelsels, met een schat aan verhalen.

Zo zijn in de gangenstelsels sculpturen en wandtekeningen te vinden van kunstenaars, maar ook prehistorische fossielen. Merktekens en sleuven in de wanden vertellen de verhalen van de blokbrekers. Symbolen gaven aan welk deel van de grot aan wie toebehoorde, en krassen op enkelhoogte herinneren aan de werkpaarden die de gedolven blokken op houten karren naar de uitgang sleepten. In de Tweede Wereldoorlog diende de grot als schuilplaats voor de bevolking en Amerikaanse soldaten. Wanneer de gids tijdens een rondleiding even het licht uitdoet om je de duisternis te laten ervaren, kun je je voor even voorstellen hoe ze zich gevoeld moeten hebben.

Er is weinig meer over van Nederlands enige hoogteburcht, maar ook in de berg ligt een wereld om te ontdekken. Bron: Raym’s fotosite

Ruïne van Brederode – Nederlands eigen vleerkasteel

De ruïne van Brederode is een Nederlands Rijksmonument en tegenwoordig een belangrijke overnachtingsplaats voor vleermuizen

Dit kasteel werd in de tweede helft van de 13e eeuw gebouwd door Willem van Brederode. Net als veel andere kastelen in dit lijstje, is het in zijn geschiedenis meerdere keren gesloopt en weer herbouwd.

Sinds 1492 werd het niet meer bewoond, maar nog wel meerdere keren geplunderd en in brand gestoken. In de 19e eeuw was het één van de eerste bouwwerken die in opdracht van de staat werden gerestaureerd. Sindsdien is plunderen en in brand steken uit den boze: de overblijfselen van het kasteel staan nu geregistreerd als rijksmonument.

Die beschermde status maakte de weg vrij voor nieuwe bewoners van het kasteel: vleermuizen. Tussen 1 november en 1 maart is de ruïne niet toegankelijk voor publiek vanwege overwinterende vleermuizen. En als oude ruïnes vol met vleermuizen geen fantasy of horror schreeuwen, dan weet ik het ook niet meer…

Kasteel De Haar – De grootste

De Haar, in het Utrechtse Haarzuilens, is het grootste kasteel van Nederland. De oudste vermelding dateert uit 1391. Het mag geen verrassing heten dat ook dit kasteel te maken kreeg met de nodige verwoestingen. Voor De Haar pakte het echter goed uit: het maakte de weg vrij om herbouwd te worden tot de huidige grandeur.

In 1890 erfde Étienne van Zuylen het kasteel – op dat moment een ruïne – van zijn vader Gustave. Gelukkig voor het kasteel, was de nieuwe kasteelheer een paar jaar daarvoor getrouwd met Hélène de Rothschild, een erfgename uit de rijke bankiersfamilie De Rothschild. Met haar fortuin kon Étienne hun nieuwe kasteel herbouwen tot niet alleen het grootste, maar misschien ook wel het meest imposante kasteel van Nederland.

Kasteel De Haar, dat mede door een gunstige erfenis uitgroeide tot het grootste kasteel in Nederland (Raym’s Fotosite)

Vandaag de dag is het kasteelterrein het toneel van beurzen en fairs, waaronder de Elf Fantasy Fair.

Kasteel Keukenhof – De verzamelplaats

De Keukenhof is vooral bekend van de bloemen. En van de drommen toeristen die elk jaar van over de hele wereld door die bloemen worden aangetrokken. Voor fantasy liefhebbers, is het vooral de locatie van één van de leukste festivals van het jaar: Castlefest!

Daarmee is Kasteel Keukenhof, samen met De Haar en Arcen van de Elf Fantasy Fair, jaarlijks het toneel voor één van de rijkste fantasiewerelden die je je kunt voorstellen. Personages uit tal van verschillende verhalen, films en series verzamelen zich op het kasteelterrein om te luisteren naar muziek, te struinen langs kraampjes vol exotische producten en mede te drinken uit hoorns en aardewerken bekers.

In 2016 schreef ik het tweede deel in de Castlefest Kronieken, een reeks van korte romans die zich afspelen op Castlefest. In het deel van 2016 waart de dood rond op het festival, maar duik ik ook in de geschiedenis van het terrein. Het kasteel vormde hierbij een belangrijk uitgangspunt. Kasteel Keukenhof is daarom een prima voorbeeld van hoe de geschiedenis van een kasteel je kan inspireren bij het schrijven van je verhaal.

De Gevangenpoort – Eigenlijk geen kasteel

De naam zegt het al: de Gevangenpoort in Den Haag is allerminst een compleet kasteel. Oorspronkelijk was het één van de toegangspoorten tot het Grafelijk Slot van Den Haag Als enige van deze poortgebouwen is het bewaard gebleven. In het poortgebouw woonden meerdere hoge edelen die deel uitmaakten van de hofhouding van de graven op het Binnenhof.

Waarom dan toch de Gevangenpoort in de lijst van kastelen? Juist voor een “gewone” toegangspoort, heeft het een bijzonder interessante geschiedenis. Van 1420 tot 1828 deed het gebouw namelijk dienst als de gevangenis van het Hof van Holland. De bekendste gevangen was Cornelis de Witt, die – zonder bewijs – werd beschuldigd van het beramen van een moordaanslag op de stadhouder. Samen met zijn broer Johan, werd Cornelis door een woedende menigte op gruwelijke wijze gelyncht voor de deuren van de Gevangenpoort.

Maar ook voor de andere gevangen was een verblijft in deze gevangenis allerminst een pretje. Martelen was in die tijd nog een veelgebruikte verhoormethode. Cellen puilden uit, met soms wel vijftien mensen in één ruimte.

Op “Het Groene Zoodje”, de vaste executieplek vlakbij de Gevangenpoort, is van de 14e tot de 18e eeuw heel wat bloed gevloeid. Aanvankelijk stond er een vast, stenen schavot. Dit werd in 1719 verwijderd, waarna bij iedere terechtstelling een tijdelijke, houten constructie werd opgericht. Dit op aandringen van de buurtbewoners, die niet graag dagelijks met het stenen executiemiddel werden geconfronteerd.

Slot Loevestein – Een vroege prisonbreak

Dit kasteel heeft een rijk verleden in één van de beroemdste oorlogen uit de Nederlandse geschiedenis: de 80-jarige oorlog. Maar dat is niet wat Slot Loevestein een plaatsje tussen deze tien heeft bezorgd. Net als Muiderslot, zit er namelijk ook een literairder randje aan dit kasteel.

Eén van de beroemdste verhalen over Slot Loevestein is die van de ontsnapping van Hugo de Groot. De beroemde rechtsgeleerde en schrijver was veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf. But aint nobody got time for that! Het was de vrouw van De Groot die met een ingenieus ontsnappingsplan kwam.

Regelmatig werd er een kist vol met boeken bij De Groot afgeleverd. Vanwege de frequentie waarmee de boekenkisten werden bezorgd, stopte men na een tijdje met het controleren van de inhoud wanneer een kist werd opgehaald. De Groot oefende dagen. Op 22 maart 1621, tijdens de jaarmarkt in Gorinchem, greep hij zijn kans en liet zichzelf met boekenkist en al het slot uitdragen, waarna hij ontsnapte naar Antwerpen.

Slot Loevestein was het toneel van één van de beroemdste ontsnappingen uit de Nederlandse geschiedenis. Bron: Raym’s fotosite

Ammersoyen – Van kasteel tot klooster

We sluiten deze top tien af met één van de best bewaard gebleven waterburchten van Nederland. Het is onduidelijkheid wanneer dit kasteel precies is gebouwd, maar er zijn al meldingen bekend uit het jaar 1026.

In 1876 werd het kasteel een klooster. In 1893 werd door de bewoners van dit klooster de gracht rondom het kasteel gedempt, zodat er ruimte kwam voor de aanbouw van een kapel. Dit dempen zorgde ervoor dat veel van de voorwerpen die in de loop der eeuwen in de gracht terecht waren gekomen, veilig werden geconserveerd.

In de Tweede Wereldoorlog werd het kasteel zwaar beschadigd. Na grondige restauratie is het vandaag de dag open voor publiek. Je kunt er zelfs je trouwerij, personeelsfeest of verjaardag vieren.  

De best bewaarde waterburcht van ons natte landje mag natuurlijk niet ontbreken in deze 10 kastelen in Nederland. Bron: Raym