Magere Hein is een personificatie van de dood. Sterker nog: in Nederlands is Hein met afstand de meest bekende.

Wat houdt dat in?

Een personificatie is een vorm van beeldspraak, waarbij menselijke eigenschappen worden toebedeeld aan abstracte begrippen of lovenloze zaken. Met andere woorden: het begrip of ding wordt als een mens weergegeven.

En dat is precies wat Magere Hein is. Het is een poging van mensen om vat te krijgen op dat ontastbare, onkenbare dat de dood is. Van een gewoon woord, dat uitdrukking geeft aan dat wat er na het leven komt, werd het een op zichzelf staand fenomeen. Een wezen met een eigen verhaal en gezicht (benig als het mag zijn). De dood werd de Dood, met hoofdletter D.

Magere Hein als poging de dood te vatten

In vroegere tijden, toen we nog veel minder van de dood begrepen dan nu, waren figuren als Magere Hein een handvat om grip op dit proces te krijgen

De dood is iets wat alle mensen verbind, maar ook een moeilijk thema om te begrijpen. Hoe begrijp en bestudeer je een natuurkracht? Door het concreet te maken en een lichaam en gezicht te geven.

Omdat doodgaan iets is dat vrijwel ieder mens tijdens zijn of haar leven bezighoudt, ontwikkelden verschillende culturen en gemeenschappen er hun eigen concept van.

Daardoor zijn er heel wat fascinerende vertolkingen van de Dood in het… eh, leven geroepen. In dit artikel zijn de beroemdste en interessantste voor je verzameld.

De vele gezichten van de Dood

Laten om te beginnen eens kijken naar de naam “Magere Hein” en variaties in ons taalgebied.

De herkomst van de naam “Magere Hein” is niet eenvoudig te achterhalen. Een verklaring die ik tegenkwam is dat “Hein” simpelweg een veelvoorkomende naam was, en het net zo goed “Magere Jan” had kunnen worden. Of “Magere Piet”.

Grappig genoeg heet de Dood in Vlaanderen overigens “Pietje de Dood”. Daarmee wordt de verklaring dat Hein pure willekeur is al wat aannemelijker.

Waarom mager? Waarschijnlijk omdat de Dood meestal wordt weergeven als een skelet. En niemand is er magerder dan een skelet zonder een grammetje vlees, nietwaar?

De Magere Hein van andere culturen: representaties van de dood

Magere Hein is maar één vorm die de dood, of de Dood, heeft aangenomen. Hoewel veel culturen doodgaan een plaats hebben proberen te geven door er een wezen van te maken, verschilt de vorm die hij heeft aangenomen. Die verschillen laten iets zien van hoe die verschillende culturen omgingen met de eindigheid van het leven.

Een culturele tour du Mort!

Griekenland: Thanatos

Thanatos, griekse doodsengel

Thanatos werd soms afgebeeld als een vroege engel des doods

Thanatos is waarschijnlijk een van de vroegste representaties van de dood. Zijn naam komt van θνῄσκω (thnēskō): “dood gaan”. Hij was de god van geweldloze dood, en werd afgebeeld als een aantrekkelijke man met vleugels en een uitgebrande toorts. Het was zijn rol om mensen de onderwereld in de leiden.

Veel variaties van de Dood hebben die taak. Dat komt voort uit een geloof dat doodgaan een overgang is naar iets anders, in plaats van een einde. Het duidt dus op een geloof in leven na de dood. Veel bekendheid leverde hem dat overigens niet op: hij werd veelal overschaduwd door Hades, de god van de onderwereld. Zelfs de meeste andere goden zouden een hekel aan hem hebben gehad.

Thanatos is de zoon van Nyx (de Nacht) en Erebus (de Duisternis), en de tweelingbroer van Hypnos (Slaap).

Deze familiebanden zeggen iets over hoe de Grieken dachten over de dood. Kennelijk zagen zij een verband tussen sterven en slapen, en associeerden zij dood zijn al met de nacht en duisternis. Nog steeds staan zon en dag meer voor het leven, en is de nacht het domein van doden.

India: Yama

magere hein in india

De Magere Hein van India: Yama. Wikimedia commons

Yama is de Hindoestaanse doodsgod, en heeft al taak het beoordelen van zielen. In de meeste verhalen is hij de zoon van zonnegod Vivasvat en de godin van de wolken, Saranyu-Samjna. Hij heeft een blauwe of groene huid, en draagt meestal rode kleden. Ook zijn ogen zijn rood.

Na de dood arriveert een ziel in Yama’s paleis, Kalici, om te worden beoordeeld. Alles wat iemand in zijn leven heeft gedaan wordt opgelezen en voorgelegd aan Yama. Aan de hand van dit levensverhaal besluit Yama of de persoon straf of beloning verdient.

Bij een negatief oordeel kan de ziel worden verbannen naar een van 21 helse oorden. Andere opties zijn onsterfelijkheid en geluk in het koninkrijk van Yama, of worden herboren en een herkansing krijgen op het leven van een goed leven.

Ierland: Banshee

Een Banshee is een vrouwelijke geest uit de Ierse mythologie. De naam komt van baintsíde, wat “vrouw op de feeën heuvel” betekent. De eerste vermelding van Banshees stamt al uit de 14e eeuw.

Een Banshee uit Ierland

De Banshee als spookachtige verschijning. Bron: wikimedia commons

Waarschijnlijk is de Banshee een product van de oude traditie dat een vrouw luid zong, huilde en jammerde tijdens een bruiloft. De Banshee werd dus een bovennatuurlijk zingend wezen, rouwend om iemands heengaan. Tegenwoordig wordt de Banshee gezien als een oude vrouw, gekleed in vodden en met spookachtig haar. Ze zingt niet langer in rouw, maar krijst als een teken van naderende dood. De kreet van een Banshee horen is, met andere woorden, niet best.

Ze is niet altijd zo gezien. Andere varianten van de Banshee omschrijven haar juist als een aantrekkelijke vrouw met een mooie zangstem. Het zou kunnen dat het harde Ierse leven, met hongersnoden en oorlogen, ertoe heeft geleid dat de Banshee steeds afschrikwekkender is geworden.

Mexico: La Calavera Catrina

Zo kan de dood er ook uitzien

Zo ziet de Dood er uit in een cultuur met een heel andere relatie tot sterven dan de onze

Niet iedere weergave van de dood is duister of eng. Sterker nog: niet ieder tot leven gekomen skelet hoeft ons de rillingen te geven.

La Calavera Catrina (“de schedel Catrina”) is een Mexicaans symbool van de dood, sterk verwoven met de belangrijke feestdag Dia de los Muertos (“dag van de doden”), waarop gestorvenen worden herdacht en vereerd. Deze feestdag viert een band met overleden geliefden die je nergens anders vindt. Catrina verbeeldt daarmee de unieke verhouding van Mexicaanse cultuur tot het hiernamaals.

De wortels van Catrina kunnen worden terug gevolgd tot de Azteekse godin Mictecacihuatl, maar de moderne versie werd in het begin van de twintigste eeuw vormgegeven door José Guadalupe Posada. De schets die hij maakte was waarschijnlijk niet bedoeld als een nieuw icoon voor Dia de los Muertos. In plaats daarvan zou het een kritiek zijn geweest op vrouwen die hun afkomst verbergen door zich Frans te kleden.

Magere Hein in Mexico

De schets die Catrina bekendheid gaf. Bron: wikimedia commons.

De afbeelding werd populairder door een fresco van de schilder Diego Rivera, waarna ze uitgroeide tot een symbool van Mexico en de dood.

Catrina is binnen de skeletten in dit overzicht een beetje de vreemde eend in de bijt. Niet alleen is ze de enige – behalve de Banshees, die niet echt skeletten zijn – die als vrouwelijk wordt gezien. Daarnaast draagt ze felle, kleurrijke kleding. Bovendien is ze een stuk minder bedreigend dan de meeste doden in dit overzicht.

Europa: The Grim Reaper

The Grim Reaper is in feite de meer verspreidde versie van onze Magere Hein, en daarom is hij de perfecte Dood om mee af te sluiten.

Er bestond al langere tijd een engel des doods, maar het idee van een Grim Reaper (letterlijk vertaald: “de grimmige oogster”) ontstond in de 14e eeuw. Europa werd toen geteisterd door de pest, waarbij miljoenen mensen om het leven kwamen. Niemand kon de ziekte die als een bosbrand om zich heen greep bevatten, dus kwamen ze ook hier met een bijnaam: “De Zwarte Dood”. Het moet in die tijd werkelijk gevoeld hebben alsof deze “Zwarte Dood” door de straten rondwaarde, onzichtbaar maar altijd op de loer. Het is dan ook niet gek dat juist in deze periode een figuur als de Grim Reaper bekend werd, op het oog willekeurig in de rondte maaiend met zijn zeis om de zielen van zieken te oogsten.

Tegenwoordig kennen we hem, net als Magere Hein, vooral met een zeis. In eerdere verbeeldingen droeg Grim Reaper ook wel een kruisboog of andere wapens. De zeis symboliseert echter het oogsten, en daarmee de dood als iets natuurlijks in plaats van gewelddadig.

Hoewel deze vorm van de Dood dus veel jonger is dan de teksten uit het Nieuwe Testament, wordt de Grim Reaper nu vaak vereenzelvigd met de vierde ruiter van de apocalyps, die de dood komt brengen.

De grim reaper lag altijd op de loer in de schaduwen


Tim Lommerse

Tim is al van jongs af aan gefascineerd door alles wat met spiritualiteit te maken heeft. Zozeer zelfs dat hij zich tijdens zijn studie Nederlands & Literatuur veel bezighield met de presentatie van magie en spiritualiteit in fantasy romans. In zijn dagelijks leven als online marketeer en copywriter zoekt hij voortdurend naar manieren om die spiritualiteit toch in zijn leven te houden.

1 reactie

Forex Watchers · april 5, 2019 op 7:20 am

Magere Hein staat ook wel eens symbool voor de (alles verslindende) tijd. Meestal wordt de tijd echter voorgesteld als Vadertje Tijd, een oude man met een zandloper en een zeis. Zie ook Chronos .

Reacties zijn gesloten.